Hoogsensitiviteit of hooggevoeligheid
Hoogsensitiviteit en hooggevoeligheid zijn termen die vaak door elkaar heen gebruikt worden. Is er een verschil? Of hebben we het over hetzelfde?
Hoogsensitiviteit gaat over het aantal prikkels die bij de hersenen binnenkomen en de manier waarop prikkels verwerkt worden. Dit is anders dan bij mensen die niet hoogsensitief zijn. Wanneer er een teveel aan prikkels binnenkomen ontstaat er een emotionele reactie op die prikkels die we overgevoeligheid noemen.
Overgevoeligheid
Overgevoeligheid betekent dat je erg gevoelig bent voor geluiden, licht, geur of andere prikkels. In feite ‘over’ reageer je op prikkels. Meestal is er een aanleiding voor, zoals overmatige stress. Mensen reageren door de stress heftiger op prikkels dan normaal. In zo’n situatie kan overgevoeligheid worden ontwikkeld. Dit betekent dat er een oorzaak ten grondslag ligt.
Daarnaast kan overprikkeling ook een symptoom zijn van een psychiatrische aandoening. Denk bijvoorbeeld aan ADHD/ADD. Bekend is dat kinderen met ADHD/AD makkelijk overprikkeld raken, wat niet wil zeggen dat ze hoogsensitief zijn.
Hoogsensitieve mensen raken door hun gevoeligheid makkelijk overprikkeld, waardoor de kans bestaat dat ze overgevoelig raken, maar dat hoeft niet per se.
Persoonlijkheidskenmerk
Hoogsensitiviteit is een persoonlijkheidskenmerk. Het is een aangeboren stukje temperament. Met temperament wordt de basis van de persoonlijkheid bedoeld die in onze individuele biologische aard diepgeworteld is (Zimbardo, et al., 2012).
Iedereen wordt geboren met een aantal persoonlijkheidskenmerken. Deze stabiele persoonlijkheidskenmerken vormen een leidraad voor iemands gedachten en handelen. Een theorie die gebruikt wordt voor het meten van persoonlijkheidskenmerken is de vijf-factorentheorie, beter bekend als de ‘Big Five theory’ (Carver& Scheier, 2008; &John & Scrivastava, 1999). De vijf karaktrekken die hierbij gemeten worden zijn; openness to experience (openheid voor ervaring), conscientiousness (nauwgezetheid), extraversion (extraversie), agreeablenes (aangenaamheid) en neuroticism (neuroticisme).
Het temperament hoogsensitiviteit wordt niet gemeten met de vijf-factorentheorie. Dit heeft o.a. te maken met het feit dat hoogsensitiviteit een relatief nieuw begrip is en nog geen wetenschappelijk aanvaarde term. Toch wordt er niet kritisch naar hoogsensitiviteit gekeken, omdat er wel wetenschappelijk onderzoek verricht is.
Om hoogsensitiviteit te kunnen meten heeft psycholoog Elaine N. Aron de HSP-schaal ontwikkeld. Overigens bestaat er wel een overlap van de HSP-schaal met bepaalde karaktertrekken, maar het is niet identiek (Aron, 2010).
Helaas is hoogsensitiviteit in de reguliere sector nog niet bij iedere hulpverlener bekend. Vaak hebben ze er wel van gehoord, maar sommige denken dat het uit de spirituele hoek komt.
Hoogsensitiviteit
Hoogsensitiviteit gaat over de manier waarop prikkels binnenkomen en verwerkt worden. Een andere term die veel gebruikt wordt is HSP dit staat voor Highly Sensitive Person, in het Nederlands hoogsensitief persoon. In het Engels spreekt men ook wel over ‘Sensory Processing Sensitivity’.
Bij een hoogsensitief persoon wordt de informatie die binnenkomt via de zintuigen op een andere diepere manier verwerkt. Dit houdt in dat een HSP subtiele signalen en prikkels in zijn omgeving oppikt waar een ander niets oppikt. Een HSP voelt bijvoorbeeld eerder aan wat er aan de hand is of neemt gevaar eerder waar.
Nadeel is dat een HSP door het oppikken van al die prikkels meer tijd nodig heeft om deze te verwerken. Hierdoor kan een HSP wat geremd of afstandelijk overkomen in gezelschap dat nieuw voor hem is. Bij een teveel aan prikkels kan een HSP makkelijk overprikkeld raken. Het is van belang dat een HSP hiervoor waakt en de tijd neemt om de prikkels te verwerken. Doordat een HSP gevoelig is voor sfeer, geluid en blikken van mensen kan een grote ruimte met veel mensen overweldigend zijn.
Over het algemeen heeft een HSP een groot inlevingsvermogen. Gaat een HSP een gesprek met iemand aan, dan kan hij zich goed afstemmen op de ander. Daarbij weet een HSP meteen wat hij aan een persoon heeft, ook wanneer deze zich anders voordoet. Een voordeel is dat een HSP haarfijn aanvoelt wanneer iemand niet lekker in zijn vel zit en hierop in kan spelen.
Elaine Aron
De pionier in het onderzoek naar hoogsensitiviteit is de Amerikaanse psycholoog Elaine N. Aron. Zij heeft de term HSP, Highly Sensitive Person geïntroduceerd. Sinds 1992 doet zij al onderzoek naar hoogsensitiviteit. Haar boek ‘The Highly Sensitive Person’ (1996) is een bestseller. Hoogsensitiviteit bestond al langer, maar zij heeft het met haar boeken onder de aandacht van het grote publiek gebracht. Volgens haar onderzoeken is 15 -20 procent van de bevolking hoogsensitief, wat neerkomt op iets minder dan één op de vijf personen. Ook geeft zij aan dat hoogsensitiviteit niet alleen onder mensen voorkomt, maar ook in de dierenwereld. Denk bijvoorbeeld aan een kudde dieren waarbij er één dier als eerste gevaar opmerkt en vervolgens de anderen waarschuwt. Hoogsensitiviteit is dus niet iets nieuws, het heeft altijd al bestaan.
Is er een verschil?
In Nederland spreken we van zowel hoogsensitiviteit als hooggevoeligheid. Dat komt omdat de auteur Susan Marletta Hart de eigenschap high sensitivity (E. Aron) vertaalde naar de term hooggevoeligheid. Echter in Vlaanderen wordt de term hooggevoeligheid gebruikt voor wat wij in Nederland overgevoelig of overemotioneel noemen (Eventjes tijd voor je hoogsensitiviteit, Esther Bergsma, 2020). Vandaar dat deze termen door elkaar heen gebruikt worden en verwarring de begrijpelijk is. Beiden termen betekenen in Nederland hetzelfde.
Overigens is er wel een verschil tussen hooggevoeligheid en overgevoeligheid. Overgevoeligheid zich kan ontwikkelen en geen aangeboren eigenschap is. Iemand die overgevoelig is hoeft niet per definitie hoogsensitief te zijn. Het kan een teken van overmatige stress zijn of een symptoom van een psychische aandoening. Daardoor bestaat het gevaar dat iemand die tijdelijk overgevoelig is, denkt hoogsensitief (hooggevoelig) te zijn. Daarentegen is hoogsensitiviteit een aangeboren eigenschap.
Meer over hoogsensitiviteit
Inmiddels zijn er veel verschillende auteurs die over dit onderwerp hebben geschreven. Persoonlijk raad ik je aan het boek ‘Hoogsensitieve personen. Hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt’ van Elaine Aron eerst te lezen.
HSP’s hebben verschillende thema’s waar ze tijdens hun leven tegenaan kunnen lopen. Hoe je daarmee omgaat lees je o.a. in deze blogs: Afwijzingsgevoeligheid overwinnen als HSP; HSP en scheiding; HSP en vakanties; Dicht bij jezelf blijven als HSP.
Vermoed je dat je hoogsensitief bent? Hier kun je een zelftest doen. Vind je het lastig om met je hoogsensitiviteit om te gaan? Overweeg dan coaching bij hoogsensitiviteit.